فازهای التیام زخم

فازهای التیام زخم یا بهبود زخم یک واکنش طبیعی فیزیولوژیک به آسیب بافت است. با این حال بهبود زخم پدیده ای ساده نیست، بلکه شامل فعل و انفعالاتی پیچیده بین انواع سلول های متعدد، سیتوکین ها، واسطه ها و سیستم عروقی است و دارای فازهای التیام زخم متفاوت است.

مرحله اولیه تشکیل عروق خونی و تجمع پلاکت ها برای جلوگیری از خونریزی است. به دنبال تجمع پلاکت ها هجوم انواع سلول های التهابی با نوتروفیل شروع می شود. این سلول های التهابی به نوبه خود، انواع مختلف واسطه ها و سیتوکین ها را برای ترویج آنژیوژنز، ترومبوز و اپتیالیزاسیون مجدد رها می کنند. فیبروبلاست ها به نوبه خود به عنوان اجزای خارج سلولی و به عنوان داربست قرار می گیرند.

فاز التهابی با هموستاز، کموتاکسی و افزایش نفوذ پذیری عروقی مشخص می شود که باعث ایجاد محدودیت برای ایجاد آسیب بیشتر می شود، زخم را می بندد، باقی مانده سلولی و باکتری را حذف نموده، و مهاجرت سلولی را افزایش می دهد. مدت زمان فاز التهاب معمولا چندین روز طول می کشد.

فاز پرولیفراتیو یا تکثیر بوسیله تشکیل بافت گرانولیته، اپتیالیزاسیون مجدد و ایجاد عروق جدید مشخص می شود. این مرحله می تواند چندین هفته طول بکشد.

مرحله بلوغ و بازسازی زمانی است که زخم به بهبود حداکثر خود خواهد رسید.

بطور کلی فازهای التیام زخم یا مراحل ترمیم زخم به صورت ۴ مرحله ی پی در پی است که شامل هموستاز، التهاب، تکثیر و بلوغ می باشد. گرچه مراحل ترمیم زخم به شکل خطی می باشد اما گاهی فرآیند ترمیم می تواند به طرف جلو یا عقب برود که این موضوع بستگی به شرایط داخلی یا خارجی بیمار دارد.

فازهای التیام زخم کدامند؟

فاز هموستاز (لخته شدن خون و قطع خونریزی) :

هموستاز مرحله ای از مراحل ترمیم زخم است که با قطع خونریزی و لخته شدن خون در محل زخم شروع می شود. وقتی قسمتی از بدن، خونریزی می کند اولین مرحله شروع مرحله ی هموستاز و انقباض عروق خونی است که باعث کاهش خونریزی می شود.

سپس پلاکت ها برای پوشاندن دیواره ی عروقی آسیب دیده به هم می چسبند و انعقاد رخ می دهد. تعداد زیادی پلاکت با چسب فیبرینی به هم می چسبند و مانند یک تور سلول های قرمز خون را به دام می اندازند و خونریزی را قطع می کنند. پروسه هموستاز خیلی سریع اتفاق می افتد. بعد از آن اولین داربست فیبرینی در زمان ۶۰ ثانیه با چسب فیبرین تشکیل می شود و چون از حالت مایع به حالت ژله ای برای تشکیل لخته خون درمی آید و پروترومبین را آزاد می کند. تشیکیل ترومبوز یا لخته، پلاکت ها یا سلول های خونی را در ناحیه زخم نگه می دارد.

ترومبوز اگرچه در مرحله ی ترمیم زخم مهم است اما خود باعث بروز مشکلاتی می شود، به طور مثال اگر لخته از دیواره عروق جدا شود و وارد گردش خون سیستمیک شود، امکان ایجاد سکته و آمبولی ریه و یا حمله قلبی را ایجاد می کند.

فاز التهاب :  Inflammatory phase

التهاب فاز دوم در ترمیم زخم از مراحل فازهای التیام زخم است و بلافاصله بعد از آسیب دیدن رگ های خونی و نشت مواد موجود در رگ های خونی ( که شامل آب، نمک و پروتئین است )، به بیرون رگ شروع می شود و علت ایجاد تورم موضعی نیز می باشد. التهاب هم سبب کنترل خونریزی می شود و هم از عفونت جلوگیری می کند. در طی مرحله ی التهاب، سلول های سفید خونی، فاکتورهای رشد، مواد مغذی و آنزیم ها به سمت منطقه ی آسیب دیده حرکت می کنند که خود این عمل منجر به تورم، قرمزی، درد و حالت های مختلف مرحله التهابی می شود.

التهاب یک بخش طبیعی از پروسه ی ترمیم زخم است و فقط در مواردی که مشکل ایجاد شود، باعث طولانی شدن این مرحله از درمان زخم می شود.

فاز تکثیر:   Prolifrative  phase

 فاز تکثیر در ترمیم زخم، زمانیکه در زخم بازسازی و نوسازی بافت جدید شکل می گیرد، شروع می شود. بافت جدید با کلاژن و ماتریکس خارج سلولی ساخته می شود، علاوه بر آن یک شبکه جدید از رگ های خونی باید ساخته شود و یک بافت گرانوله ی سالم با اکسیژن رسانی کافی و تغذیه مناسب تولید می شود.

مایوفیبروبلاست باعث می شود زخم منقبض شود. لبه های  زخم با استفاده از سلول های ماهیچه ای دودی که به هم فشار می آورند موجب بسته شدن زخم می شوند. در فازهای ترمیم و درمان زخم، مرحله ی گرانولاسیون بافت قرمز یا صورتی است که بافت ناهموار و ناصاف دارد و بافت گرانوله ی سالم به راحتی خونریزی نمی کند. بافت گرانوله ی تیره می تواند نشانه ی کم آبی باشد.

فاز بلوغ :   Maturation phase

فاز بعدی در مراحل و فازهای التیام زخم ، فاز بلوغ زمانی است که کلاژن نوع III به نوع I تغییر و تبدیل می شود و زخم کاملا بسته می شود. سلول هایی که در این مرحله نیاز نیستند به سمت آپوپتوز یا مرگ برنامه ریزی شده، حرکت می کنند. در فاز بلوغ، کلاژن در طول خطوط فشاری دوباره جذب می شوند و بنابراین فیبرهای کلاژن می توانند به هم نزدیک و نزدیک ترو متراکم شوند.

متراکم تر شدن فیبرهای کلاژن، اسکار ضخیم زخم را کاهش می دهد، در اصل ریمودله شدن از روز ۲۱ بعد از آسیب شروع می شود و تا یک سال بعد ادامه دارد. حتی زخمی که ترمیم شده و پوست آن بسته شده باشد، در زیر پوست ریمودله شدن همچنان در حال انجام است.

مراحل درمان زخم یک روند پیچیده و شکننده است. عدم پیشرفت در مراحل درمان زخم می تواند منجر به زخم مزمن شود. عوامل موثر بر زخم های مزمن عبارتست از بیماری های وریدی، عفونت، دیابت و کمبود متابولیک سالمندان. با مراقبت از زخم بوسیله تمیز و مرطوب نگه داشتن زخم و محافظت از زخم و بهبود زخم در برابر آسیب مجدد یا عفونت، می توان به روند درمان زخم سرعت بخشید.

عوارض التیام زخم چیست؟

• خونریزی ( hemorrhage )

• عفونت ( infection )

• باز شدن زخم ( dehiscence)

• بیرون ریختن احشا (evisceration)

خونریزی :

• خروج مختصری خون از زخم طبیعی است، اما خونریزی زیاد غیر طبیعی محسوب می شود.

• هماتوم: تجمع خون در زیر پوست است که معموالا به رنگ متمایل به آبی )کبودی)  می باشد.

• خطر خونریزی به ویژه طی 48 ساعت اول بعد از جراحی بیشتر است.

عفونت :

عفونت که از جمله عوارض دیررس در زخم ها است می تواند با علائم زیرهمراه باشد:  

• التهاب و قرمزی اطراف زخم ترشحات
• چرکی درد و سوزش محل زخم
• تب ، تعریق ، تشنگی ، لرز و بیحالی
• التهاب غدد لنفاوی

باز شدن زخم وبیرون ریختن احشا :

از عوارض جدی بعد از عمل میباشد. عواملی چون چاقی ، تغذیه ناکافی ، ترومای متعدد ، بخیه ناکافی یا نامناسب ، سرفه زیاد ، استفراغ احتمال ایجاد این عوارض را می افزاید.