گانگرن (قانقاریا)، به مرگ بافت بدن به دلیل عدم جریان خون یا عفونت جدی باکتریایی می‌گویند که معمولا بر روی اندام ها، از جمله انگشتان پا تأثیر می گذارد، اما می تواند در عضلات و اندام های داخلی نیز رخ دهد.

ابتلا به برخی بیماری هایی که بتوانند به رگ های خونی و جریان خون آسیب برسانند مانند دیابت یا شریان های سخت شده (آترواسکلروز) احتمال ابتلا به گانگرن را بیشتر می کند.

گانگرن چیست؟

گانگرن (به یونانی: γάγγραινα) یا قانقاریا (به انگلیسی: Gangrene) از عفونت و عدم گردش خون به علت دیابت و یا سختی در رگ های خونی، قسمتی از ماهیچه ها و یا استخوان ها، که معمولاً استخوان های پا و یا دست ها را درگیر می کند، بوجود می آید.

سیاه شدن این قسمت از پا و یا دست منجر به مرگ آن قسمت روبرو شده و به قطعی آن ناحیه منجر خواهد شد. گانگرن می تواند منجر به جای زخم شود و یا نیاز به جراحی بازسازی داشته باشد. بعضی اوقات، میزان مرگ و میر بافت به حدی زیاد است که ممکن است پزشک مجبور به قطع عضو شود.

مطلب ویژه: علائم هشداردهنده زخم پای دیابتی کدامند؟

این بیماری چه علائمی دارد؟

گانگرن بر روی پوست می تواند منجر به بروز برخی علائم شود، از جمله:

• ترشح ناخوشایند از ناحیه زخم
• پوست نازک و براق یا پوست بدون مو
• یک خط روشن بین پوست سالم و آسیب دیده
• التهاب یا تشکیل تاول های پر از مایعات روی پوست
• درد شدید و ناگهانی به دنبال آن احساس بی حسی
• پوستی که در اثر لمس باعث احساس خنکی یا سردی می شود.
• تغییر رنگ پوست از رنگ کم رنگ تا آبی، بنفش، مشکی، برنز یا قرمز بسته به نوع بیماری

گانگرن که روی بافت های زیر سطح پوست مانند گانگرن گاز یا گانگرن داخلی تأثیر می گذارد، ممکن است باعث بروز علائم زیر شوند:

• تب کم
• احساس ناخوشایندی
• بافت آسیب دیده متورم و بسیار دردناک

اگر یک عفونت باکتریایی که در بافت گانگلیون ایجاد شده است در سراسر بدن انتشار یابد، شرایطی به نام شوک سپتیک ایجاد می شود. علائم شوک سپتیک عبارتند از:

• گیجی
• تنگی نفس
• فشار خون پایین
• ضربان قلب سریع

بنابراین اگر یک یا چند علامت و نشانه‌ زیر دارید، سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• تب مداوم
• ترشح ناخوشایند از ناحیه زخم
• پوستی کمرنگ، سخت، سرد و بی حس
• درد ناگهانی در محل جراحی یا تروما اخیر
• تغییرات پوستی از جمله تغییر رنگ، گرما، تورم، تاول یا ضایعات پوستی که از بین نمی رود.

انواع قانقاریا

گانگرن مترقی پیشرفته باکتریایی (گانگرن ملنی)

این نوع نادر گانگرن معمولا بعد از عمل جراحی اتفاق میفتد و یک یا دو هفته بعد از عمل جراحی ضایعات پوستی دردناک ایجاد می کند.

گانگرن Fournier

گانگرن Fournier اندام تناسلی را درگیر می کند و در مردان بیشتر دیده می شود اما در زنان هم دیده می شود. گانگرن Fournier معمولا به علت عفونت در ناحیه تناسلی یا مجاری ادراری ایجاد و باعث درد دستگاه تناسلی، حساسیت، قرمزی و التهاب می شود.

گانگرن خشک

گانگرن خشک با پوست خشک و ساییده شده و از رنگ قهوه ای تا آبی مایل به آبی یا سیاه رنگ مشخص می شود. گانگرن خشک ممکن است به آرامی گسترش یابد. این بیماری بیشتر در افرادی که بیماری عروق خونی شریانی دارند، مانند آترواسکلروز یا افرادی که به دیابت مبتلا هستند رخ می دهد

گانگرن داخلی

گانگرن که روی یک یا چند عضو بدن مانند روده، کیسه صفرا یا آپاندیس تأثیر می گذارد، گانگرن داخلی نامیده می شود. این نوع از گانگرن هنگامی رخ می دهد که جریان خون به یک اندام داخلی مسدود باعث تب و درد شدید شود و در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد.

گانگرن مرطوب

در صورت وجود عفونت باکتریایی در بافت آسیب دیده، به آن گانگرن “مرطوب” گفته می شود. تورم، تاول زدن و ظاهر مرطوب از ویژگی های رایج نوع مرطوب است. این نوع گانگرن ممکن است بعد از سوختگی شدید، سرمازدگی یا آسیب دیدگی ایجاد شود. اغلب در مبتلایان به دیابت اتفاق میفتد که انگشت پا یا پای آن ها را آزار می دهد. گانگرن مرطوب باید سریعا درمان شود زیرا به سرعت انتشار می یابد و می تواند کشنده باشد

گانگرن گاز

گانگرن گاز به طور معمول بر روی بافت عضلات عمیق تأثیر می گذارد. در این نوع ممکن است سطح پوست در ابتدا طبیعی به نظر برسد. با پیشرفت شرایط پوست کمرنگ و سپس قرمز خاکستری یا بنفش می شود. ممکن است ظاهر حبابی روی پوست نمایان شود و پوست آسیب دیده هنگام فشار دادن روی آن به دلیل گاز موجود در بافت، صدای ترک خوردگی ایجاد کند.

گانگرن گازی بیشتر در اثر عفونت با باکتری کلستریدیوم پرفینوژنز ایجاد می شود. عفونت باکتریایی باعث تولید سموم گاز می شود و بنابراين نام آن گانگرن “گاز” است و باعث مرگ بافت می شود. مانند گانگرن مرطوب، گانگرن گازی می تواند خطرناک باشد.

مطلب ویژه: انواع زخم عفونی را بشناسید

چرا به این عارضه مبتلا می‌شویم؟

این شرایط و بیماری ممکن است به دلیل یک یا برخی از دلایل زیر رخ دهد:

علت	توضیح کوتاه
عفونت	باکتری‌ها باعث تخریب بافت و ایجاد گانگرن می‌شوند.
ضربه	آسیب‌های شدید می‌تواند باکتری‌ها را به عمق بدن برده و گانگرن ایجاد کند.
عدم وجود خون	عدم خون‌رسانی مناسب موجب فساد سلول‌ها و بافت‌ها می‌شود.

این عوامل خطرناک را بشناسید

چندین عامل، خطر ابتلا به گانگرن را افزایش می دهند، از جمله:

1. سیگار کشیدن: خطر ابتلا به این بیماری در افرادی که سیگار می کشند بیشتر است.
2. بیماری عروق خونی: شریان های سخت و باریک (آترواسکلروز) و لخته شدن خون نیز می توانند جریان خون به ناحیه ای از بدن را مسدود کنند.
3. جراحات شدید یا جراحی: هر صدمه به پوست و بافت زیرین آن به خصوص در افرادی که بیماری زمینه ای دارند، احتمال ابتلا به گانگرن را افزایش می دهد.
4. داروها بویژه داروهای تزریقی: در موارد نادر، برخی از داروهای خاص و داروهای غیرقانونی تزریقی می توانند باعث عفونت باکتری های ایجاد کننده گانگرن شوند.
5. سرکوب سیستم ایمنی:  در مبتلایان به ویروس نقص سیستم ایمنی بدن (HIV) و یا افراد تحت شیمی درمانی یا پرتو درمانی ممکن است بدن آن ها در مقابله با عفونت توانایی لازم را نداشته باشد.
6. دیابت: در مبتلایان به دیابت، بدن به اندازه کافی هورمون انسولین تولید نمی کند یا در برابر اثرات انسولین مقاوم است. سطح قند خون می تواند به رگ های خونی آسیب برساند و جریان خون را کاهش دهد و یا قطع کند.
7. چاقی: چاقی اغلب با دیابت و بیماری های قلبی عروقی همراه است، اما فشار وزن اضافی به تنهایی می تواند شریان ها را سخت کند و منجر به کاهش جریان خون و افزایش خطر عفونت و بهبود ضعیف زخم شود.

چه کسانی بیشتر در معرض خطرند؟

افراد با سابقه برخی بیماری‌ها مانند تصلب شرایین، بیماری رینود، دیابت، لخته شدن خون و فتق، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به گانگرن قرار دارند. همچنین اگر اخیرا جراحی‌ انجام داده‌اید و یا به سرمازدگی شدید، آسیب دیدگی‌های جدی، نیش حیوانات یا سوختگی‌های شدید مبتلا شده‌اید، احتمالا بیشتر در معرض این بیماری قرار داشته باشید.

عوامل دیگری مانند کاهش ایمنی بدن به دلیل بیماری یا درمان سرطان، آسیب‌های جدی که منجر به تخریب بافت‌های بدن می‌شوند و تزریق مواد خاصی مانند هیدروکلراید پرومتازین که می‌تواند به بافت‌ها آسیب برساند، نیز می‌توانند خطر ابتلا به گانگرن را افزایش دهند.

علاوه بر این، سیگار کشیدن، مصرف الکل و استفاده از داروهای تزریقی وریدی نیز از دیگر عواملی هستند که این خطر را افزایش می‌دهند. این موارد می‌توانند باعث شوند فرد توانایی مقابله با عفونت‌ها و آسیب‌های بافتی را از دست بدهد و احتمال بروز گانگرن بیشتر شود.

مطلب ویژه: بهترین کلینیک زخم در تهران کدام است؟

نحوه پیشگیری و تشخیص

از دخانیات استفاده نکنید. استفاده مزمن از محصولات دخانیات می تواند به رگ های خونی بدن آسیب برساند.

از ابتلا به عفونت جلوگیری کنید. هرگونه زخم باز را با صابون و آب ملایم بشویید و سعی کنید تا زمان بهبودی زخم ها را تمیز و خشک نگه دارید.

مراقب سرمازدگی باشید. پوست یخ زده می تواند منجر به گانگرن شود زیرا سرمازدگی باعث کاهش گردش خون در یک منطقه آسیب دیده می شود.

مراقب دیابت خود باشید. اگر مبتلا به دیابت هستید، حتما روزانه دست و پای خودتان را برای بریدگی، زخم و علائم عفونت مانندالتهاب ، تورم یا چرک معاینه و سعی کنید قند خون خود را کنترل کنید.

وزن مناسب خود را حفظ کنید. چاقی نه تنها شما را خطر ابتلا به دیابت را افزایش می دهد بلکه فشار خون را به شریان های وارد، جریان خون را محدود و شما را در معرض خطر عفونت و کندی بهبود زخم قرار می دهد.

آزمایشاتی که برای کمک به تشخیص گانگرن انجام می شوند، عبارتند از:

• عمل جراحی: عمل جراحی برای تشخیص میزان انتشار گانگرن در بدن انجام می شود.
• مایع یا کشت بافت:  کشت مایعات از تاول در پوست ممکن است برای بررسی باکتری Clostridium perfringens انجام بگیرد.
• آزمایش خون:  شمارش گلبول های سفید خون غیرطبیعی اغلب نشانگر وجود عفونت است. پزشک همچنین ممکن است آزمایش خون را برای تشخیص برخی باکتری ها یا میکروب های دیگر تجویز کند.
• تست های تصویربرداری: از اسکن اشعه ایکس، توموگرافی کامپیوتری (CT) یا یک تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) می توان برای مشاهده ساختارهای داخلی بدن، مانند اندام های داخلی، رگ های خونی یا استخوان های استفاده کرد و میزان انتشار گانگرن را مشخص می کند.
• آرتریوگرام: یک آزمایش تصویربرداری است که برای تجسم شریان های بیمار استفاده می شود. در طی این آزمایش، رنگی به جریان خون بیمار تزریق می شود و از آن ها تصاویر اشعه ایکس گرفته می شود. آرتریوگرام می تواند به پزشک کمک کند تا شریان مسدود شده را تشخیص دهد.

چگونه قانقاریا را درمان کنیم؟

بافتی که در اثر گانگرن آسیب دیده است را نمی توان نجات داد، اما برخی اقدامات یا روند های درمانی برای جلوگیری از پیشرفت گانگرن انجام می گیرند. بسته به شدت بیماری، پزشک می تواند یک یا چند مورد از این گزینه های درمانی را انتخاب کند.

عمل جراحی

پزشک می تواند برای جلوگیری از انتشار بیماری و بهبودی بافت سالم عمل جراحی را انجام دهد. در صورت امکان، پزشک رگ های خونی آسیب دیده یا بیمار را ترمیم می کند تا جریان خون به منطقه آسیب دیده افزایش یابد. بعضی اوقات ممکن است بیش از یک عمل جراحی برای از بین بردن تمام بافت های مرده یا آلوده انجام شود. در صورت نیاز به جراحی ترمیمی، پزشک از پیوند پوست برای ترمیم آسیب های پوستی استفاده می کند. در طول پیوند پوست، پزشک پوست سالم را از قسمت دیگری از بدن جدا و آن را با دقت در ناحیه آسیب دیده پخش می کند.

پوست سالم ممکن است توسط یک پانسمان یا توسط دو بخیه کوچک نگه داشته شود. پیوند پوستی تنها در صورتی انجام می شود که لازم باشد خون کافی به پوست آسیب دیده احیا گردد. در موارد شدید تر، یک قسمت از بدن آسیب دیده، مانند انگشت پا، انگشت یا اندام، ممکن است بیمار نیاز به برداشتن جراحی (قطع عضو) داشته باشد.

آنتی بیوتیک ها

آنتی بیوتیک های داخل وریدی یا خوراکی برای درمان گانگرن عفونی شده استفاده می شوند. علاوه بر آن، پزشک بعد از جراحی هم احتمالا آنتی بیوتیک های خاصی را تجویز می کند تا بیمار نیازی به جراحی های بعدی نداشته نباشد و عفونت برطرف شود. پزشک ممکن است آنتی بیوتیک در هنگام درمان با اکسیژن درمانی تجویز کند.

درمان با اکسیژن هایپربار

علاوه بر آنتی بیوتیک ها و جراحی، ممکن است از  اکسیژن درمانی بیش فعالی نیز برای درمان گانگرن استفاده شود. تحت اکسیژن درمانی فشار زیاد خون قادر به حمل مقادیر بیشتری از اکسیژن است. خون غنی از اکسیژن رشد باکتری ها را کند و به بهبود زخم ها کمک می کند. سایر روش های درمانی گانگرن ممکن است شامل مراقبت های حمایتی، از جمله مایعات، مواد مغذی و داروهای ضد درد برای رفع ناراحتی باشد.

در چه صورتی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز علائم گانگرن، فورا به پزشک مراجعه کنید. قبل از آن، اطلاعات کلیدی پزشکی و لیست تمام داروها، ویتامین ها یا مکمل هایی که مصرف می کنید را بنویسید.

علایمی را که تجربه می کنید، بنویسید. تا حد ممکن جزئیات بیشتری را در مورد علائم و نحوه بدتر شدن یا شیوع آن را یادداشت کنید.

هرگونه آسیب دیدگی اخیر به پوست، از جمله بریدگی، نیش حشرات، تزریق، جراحی یا سرمازدگی احتمالی را بنویسید. اگر اخیرا از داروهای تفریحی تزریقی استفاده کرده اید، صددرصد به پزشک اطلاع دهید.

سوالات متداول