استومی چیست؟ استوما ( stoma)

استومی یا استوما در اصل به معنای دهانه یا ورودی است. بیمارانی که تحت عمل جراحی استومی قرار می گیرند، روی شکم خود دهانه ای به نام استوما دارند. استوما در حقیقت قسمتی از روده است که از شکم خارج شده و توسط بخیه به جدار شکم ثابت می شود و مواد دفعی بدن از طریق آن خارج می شود.

در این صورت افرادی که تحت عمل جراحی استومی قرار می گیرند، قادر نیستند مانند افراد عادی دفع ادرار و مدفوع داشته باشند و دفع ادرار یا مدفوع، از طریق استوما صورت می گیرد. استوما فاقد پایانه های عصبی حس درد است و به همین دلیل هیچ گونه احساس دردی ندارد.

استومی (ostomy) :

به قسمتی از روده که از جداره شکم بیرون گذاشته شده است “استوما” گفته می شود و به این عمل یعنی تعبیه سوراخی در جداره شکم و قراردادن استوما از میان آن و بر روی شکم استومی اطلاق می گردد. یعنی بطور خلاصه ( در عمل استومی برای بیمار استوما تعبیه می شود.)

انواع استومی

به صورت کلی می توان استومی را به روش های گوناگونی دسته بندی کرد اما آن چیزی که بیشتر در اینجا مدنظر است استومی های دفعی است، یعنی انواع استومی که از آنها مواد دفعی مانند ادرار و مدفوع خارج می شوند. با در نظر داشتن این موضوع استومی ها به سه گروه کلی: کلستومی، ایلئوستومی و یورستومی تقسیم می شوند. لازم به ذکر است که هر کدام از این گروه ها با توجه به شرایط بیمار و بیماری و یا تکنیک خارجی به زیر گروه های متنوع دیگری ممکن است تقسیم شوند.

کلستومی چیست؟

کلستومی انحراف مسیر روده بزرگ است که به وسیله جراحی ایجاد می شود. در این حالت روده بزرگ به دو قسمت تقسیم می شود. بخش انتهایی یا درون شکم بخیه می شود و یا از شکم خارج می گردد. تصمیم گیری در مورد خارج کردن بخش انتهایی روده به نوع جراحی وعلت انجام آن بستگی دارد.

بخش اولیه روده بزرگ به صورت استوما از پوست شکم خارج و مواد دفعی آن داخل کیسه جمع آوری می شود. بسته به محل برش روده و محل قرارگیری استوما مدفوع ممکن است قوام سفت یا شل داشته باشد. اگر استوما مربوط به کولون صعودی و یا عرضی باشد، مدفوع معمولا حالت شل دارد. در صورتی که کلستومی مربوط به ناحیه سیگموئید باشد، مدفوع معمولا فرم یافته است و قوام سفتی دارد.

ایلئوستومی چیست؟

ایلئوستومی انحراف مسیر روده کوچک است که به وسیله جراحی ایجاد می شود. در ایلئوستومی روده باریک در ناحیه ایلئوم به دو بخش تقسیم می شود. قسمت اول روده از پوست شکم خارج می شود و به بیرون راه می یابد و استوما را تشکیل می دهد.

در حالتی که ایلئوستومی دائمی باشد، بخش های باقی مانده دستگاه گوارش نیز از شکم خارج می شود. در این حالت مدفوع از استوما خارج می شود و بیمار باید از کیسه های مخصوص برای جمع آوری مدفوع استفاده کند زیرا دفع مدفوع از استوما در این شرایط ارادی نمی باشد. مدفوع خروجی ایلئوستومی معمولا حالت مایع و نرم دارد و با توجه به این که دارای آنزیم های روده ای می باشد، برای پوست اطراف استوما زیان آور می باشد.

یورستومی :

یورستومی ایجاد انحراف در مسیر دستگاه ادراری به وسیله جراحی است. تمام یورستومی ها ادرار را قبل از رسیدن به مثانه از طریق سوراخ استوما تخلیه می کنند و انواع مختلفی دارند.

استومی موقت

همان طور که از نامش پیداست، استومی موقت فقط برای مدت زمان مشخصی روی شکم تعبیه می شود و پس از طی زمان، آن بخش از روده دوباره به داخل شکم باز گردانده می شود. به بیان ساده تر بیمار فقط برای مدت محدودی استومیت خواهد بود.

معمولا استومی موقت در مواقعی تعبیه می شود که جراح بعدا قصد آناستوموز (پیوند) و بخیه کردن دو سر روده را دارد یا می خواهد به بخیه های ایجاد شده استراحت بدهد. یورستومی موقت نیز هنگامی ایجاد می شود که مثانه خارج نشده است.

استومی های موقت معمولا در مواقع اورژانسی مانند تصادفات شدید اتومبیل با آسیب به احشای شکم و لگن و ….. و همچنین در مرحله اول جراحی آناستوموز ایلیوآنال ایجاد می شوند.  اغلب اوقات این استوماها برای استراحت دادن به روده و بخیه کردن مجدد دو سر آن ایجاد می شوند.

استومیت:

استومیت به افرادی گفته می شود که تحت عمل جراحی استومی قرار گرفته و در حال حاضر روی شکم خود استوما داشته و دفع مدفوع یا ادرار از طریق آن صورت می گیرد. گاهی در برخی از منابع به فردی که کلستومی دارد کلستومیت گفته می شود و همچنین به افراد دارای ایلئوستومی و یورستومی به ترتیب ایلئوستومیت و یوروستومیت گفته می شود.

انواع استوما :

انواع استوما را نیز می توان براساس شکل آنها تقسیم بندی کرد. مانند :

1. تک دهانه ( End Ostoma )
2. دو دهانه متصل (Loop Ostoma )
3. دو دهانه مجزا (Double Barrel Ostoma )

مقدمات قبل از انجام جراحی استومی

1. تعیین محل استوما
2. آموزش کافی به بیمار برای زندگی با استومی
3. اقدامات لازم قبل از جراحی مانند خالی کردن محتویات روده ها و رعایت رژیم غذایی خاص

اهمیت محل استوما

انتخاب صحیح محل استومی تاثیر زیادی در کیفیت زندگی بیمار دارد زیرا هنگامی که استوما در جای مناسب خود قرار نمی گیرد، استفاده از کیسه بسیار دشوار خواهد بود و مشکلاتی را برای بیمار به وجود می آورد. محل نامناسب استوما موجب نشت محتویات استوما به روی پوست و به دنبال آن آسیب پوستی می گردد.

قرار گرفتن استوما روی خط کمربند، روی برش جراحی، نزدیک ناف یا روی چین های شکمی ، از چسبیدن چسب پایه کیسه جلوگیری می کند و موجب نشت آن می شود. هنگامی که استوما در محلی خارج از میدان دید بیمار قرار می گیرد، بیمار به خوبی نمی تواند از خودش مراقبت کند و همواره نیاز به کمک دیگران دارد. با توجه به نکات ذکر شده، تعیین محل استوما یکی از شروط اصلی قبل از جراحی است. بهتر است محل استومی برای کاهش مشکلات بعدی دور از نقاط زیر تعیین شود:

1. ناف
2. برجستگی های استخوانی و خار ایلیاک
3. اسکار جراحی های قبلی
4. فتق شکم
5. ضایعات ناشی از رادیوتراپی
6. خط کمربند
7. چین های ناشی از چربی شکم

روش تعیین کردن محل استوما:

ابتدا یک اتاق مناسب برای بیمار انتخاب می کنیم تا به راحتی بتواند لباس های خود را در آورد و معاینه شود. قبل از تعیین محل بهتر است همه چیز برای بیمار توضیح داده شود. روش ایده آل تعیین محل استوما، ارزیابی بیمار به صورت کامل است. برای ارزیابی حتی لازم است بیمار لباس های معمولی  خود را بپوشد.

برای اینکه محل استومی در میدان دید بیمار باشد به روش زیر عمل می شود:

بیمار می ایستد و شما با انگشت خود از حدود ناف بیمار را لمس می کنید و به سمت پایین حرکت می کنید، هر جا که بیمار اعلام کرد انگشت شما را نمی بیند آنجا پایین ترین قسمت است. بیمار باید صاف ایستاده و برای دیدن انگشت شما فقط سر خود را خم کند.

محل استوما باید حداقل 6-8 سانتی متر فضای صاف داشته باشد تا چسب پایه کیسه به راحتی بتواند به آن بچسبد. همچنین حتما باید محل استوما روی عضله رکتوس شکمی تعیین شود. نکته دیگر این است که استوما باید در محلی قرار گیرد که به آن دسترسی داشته باشد و آن را به راحتی ببیند. برای تعیین محل استوما باید نقشه شکم را روی آن بکشیم یعنی درواقع محل ناف، خار ایلیاک و عضله رکتوس را مشخص کنیم.

از نظر محل استومی

ایلئوستومی و یورستومی در طرف راست و کلستومی در طرف چپ تعیین می گردد.

برای تعیین محل استوما بهتر است بیمار در وضعیت معمولی و راحت بنشیند و پاهای خود را روی زمین دراز کند. در این شرایط خط کمربند به خوبی مشخص می شود. تفکیک خط کمربند از خط دور کمر بسیار مهم است، زیرا در اغلب آقایان خط کمربند چند سانتی متر پایین تر از خط دور کمر قرار دارد.

مزیت تعبیه استوما زیر خط کمربند این است که محتویات آن به راحتی به داخل کیسه تخلیه می شود و لباس زیر می تواند از کیسه حمایت و تا حدودی وزن آن را تحمل کند. بعد از تعیین خط کمربند و علامت زدن ان با یک ماژیک غیر ثابت، نوبت به تعیین وضعیت عضله راست شکمی می رسد.

برای این کار بیمار روی میز یا تخت صافی دراز می کشد. سپس سر و شانه های خود را روی میز بلند می کند. در این حالت با لمس شکم می توان عضله رکتوس را احساس کرد. در بیماران لاغر، این عضله اغلب قابل دیدن است. اگر استوما روی عضله رکتوس تعیین محل شود، امکان بروز فتق بعد از جراحی کاهش می یابد.

در مرحله بعد در حالت نشسته، چین و چروک های شکمی بیمار بررسی می شود. سپس بهتر است بیمار به جلو خم شود. بهتر است استوما روی سطح صافی قرار بگیرد و از چین و چروک های شکمی و برجستگی های استخوانی به دور باشد.

به طور معمول ترجیح داده می شود استوما در ستیغ یا راس چین شکمی قرار بگیرد. این ناحیه در جریان افزایش یا کاهش وزن تغییر نمی کند و بیمار به راحتی آن را مشاهده می کند. می توان حداقل دو محل برای بیمار تعیین نمود تا در صورتی که حین جراحی یکی از این محل ها دچار اشکال شد، جراح بتواند از محل تعیین شده قبلی استفاده کند.

مطالب مرتبط: کلینیک زخم / زخم سوختگی / درمان عفونت زخم / زخم های شریانی و وریدی / زخم دیابتی