پوکی استخوان چیست؟ علت‌ها، علائم و درمان قطعی بیماری استخوان
پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) به معنی کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت و استحکام استخوان کم شده و تحت این شرایط استخوان در معرض آسیب و شکستگی قرار می‌گیرد. پوکی استخوان معمولاٌ بتدریج پیشرفت می‌کند و در ابتدا، هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد تا وقتی که شکستگی ایجاد شود. پوکی استخوان یا استئوپروز می‌تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولاً شکستگی ناشی از آن، دراستخوان‌های ستون مهره‌ها، لگن و ران بیشتر دیده می‌شود.
✅تایید شده توسط پزشکان کلینیک زخم
فهرست محتوا
پوکی استخوان و دلایل آن
پوکی استخوان یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی است که به‌خصوص در سنین بالاتر و در میان خانم‌ها دیده می‌شود و باعث می‌شود استخوان‌ها به مرور زمان ضعیف و شکننده شوند. ممکن است نام آن را شنیده باشید، اما کمتر کسی می‌داند دقیقاً چه عواملی باعث بروز این مشکل می‌شوند یا چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم تا از پیشرفت آن جلوگیری کنیم. در این بخش، قصد داریم به‌طور مختصر و واضح، مهم‌ترین دلایل پوکی استخوان را بررسی کنیم و ببینیم چگونه می‌توانیم از آن پیشگیری کنیم یا حداقل روند آن را کندتر کنیم.
۱. مصرف طولانی برخی داروها
داروهایی مثل کورتون (کورتیکواستروئیدها)، لووتیروکسین (برای کم‌کاری تیروئید)، فورزماید (مدرها)، هپارین (رقیق‌کننده خون) و فنیتوئین (ضد تشنج) اگر برای مدت طولانی مصرف شوند، می‌توانند تعادل جذب و دفع کلسیم و مواد معدنی بدن را مختل کنند. این داروها ممکن است به کاهش ساخت استخوان یا افزایش تخریب آن منجر شوند و در نهایت، تراکم استخوان را پایین بیاورند.
۲. افزایش سن
وقتی سن بالا می‌رود، روند نوسازی استخوان‌ها به آرامی کاهش می‌یابد. پس از حدود ۳۰ سالگی، حجم استخوان‌سازی کم می‌شود و تخریب استخوان‌ها بر ساخت آنها غلبه می‌کند. به همین دلیل، در سنین بالا، احتمال شکستگی حتی با ضربه‌های کوچک افزایش می‌یابد.
۳. عوامل ژنتیکی
کسانی که در خانواده‌شان سابقه شکستگی‌های زودهنگام یا پوکی استخوان دارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. علاوه بر این، نژاد و تبار هم بی‌تأثیر نیستند؛ به عنوان نمونه، افراد با نژاد آسیایی و اروپایی بیشتر در معرض خطر هستند.
۴. مصرف دخانیات و الکل
سیگار و دخانیات به طور مستقیم می‌توانند روند ساخت سلول‌های استخوانی را مختل کنند و جریان خون به بافت استخوان را کاهش دهند. از طرف دیگر، الکل نیز باعث می‌شود که فرآیند بازسازی و ترمیم استخوان به کندی پیش برود و جذب کلسیم در بدن کاهش یابد. این دو عامل علاوه بر ایجاد پوکی استخوان، خطر ابتلا به التهاب و دیگر بیماری‌های استخوانی را نیز افزایش می‌دهند.
۵. عدم تحرک بدنی و کمبود فعالیت
وقتی که فعالیت فیزیکی و ورزش‌های مقاومتی مثل پیاده‌روی، دویدن، طناب زدن یا وزنه زدن نداشته باشیم، استخوان‌ها تحریک لازم برای حفظ استحکام خود را دریافت نمی‌کنند. استخوان‌ها هم به اندازه عضلات برای قوی ماندن به فشار و فعالیت نیاز دارند. بی‌تحرکی، چه به خاطر سبک زندگی و چه به دلیل بیماری، می‌تواند روند پوک شدن استخوان را تسریع کند.
۶. کمبود مواد معدنی و ویتامین‌ها
مواد معدنی مانند کلسیم و پروتئین، اساس و پایه‌های اصلی ساخت استخوان‌ها را تشکیل می‌دهند. ویتامین D هم به جذب کلسیم در روده کمک می‌کند. اگر هر یک از این مواد کمبود داشته باشند، می‌تواند به تضعیف ساختار استخوانی منجر شود. این کمبود ممکن است به دلیل یک رژیم غذایی نامناسب، اختلال در جذب روده یا حتی برخی بیماری‌ها به وجود بیاید.
Osteoporosis affects men and women of all races. But white and Asian women, especially older women who are past menopause, are at highest risk. Medicines, healthy diet and weight-bearing exercise can help prevent bone loss or strengthen already weak bones.
پوکی استخوان مردان و زنان از همه نژادها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به ویژه زنان مسن‌تر که یائسگی را پشت سر گذاشته‌اند، در معرض بیشترین خطر هستند. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش‌های تحمل وزن می‌توانند به جلوگیری از تحلیل استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.
بیشتر بدانید: عفونت استخوان چیست و چرا به وجود می‌آید؟
علائم و نشانه‌های این بیماری
پوکی استخوان معمولاً به عنوان “بیماری خاموش” شناخته می‌شود، زیرا در مراحل اولیه هیچ نشانه‌ای ندارد. اما در مراحل پیشرفته‌تر، ممکن است علائم زیر بروز کنند:
- کاهش قد به تدریج
- قوز یا خمیدگی در ناحیه ستون فقرات
- شکستگی‌های ناگهانی، به‌ویژه در نواحی ستون فقرات، لگن و مچ دست
- درد مزمن در ناحیه کمر و گردن
کاهش قد به تدریج
قوز یا خمیدگی در ناحیه ستون فقرات
شکستگی‌های ناگهانی، به‌ویژه در نواحی ستون فقرات، لگن و مچ دست
درد مزمن در ناحیه کمر و گردن
بیشتر بدانید: روش‌های درمان زخم‌های پس از عمل جراحی
عوامل خطرساز
یکی از عوامل اصلی که می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد، کمبود کلسیم و ویتامین D در رژیم غذایی است. افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی به اندازه کافی کلسیم دریافت نمی‌کنند یا کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند، در بزرگسالی ممکن است با کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی مواجه شوند. همچنین، مصرف بیش از حد نوشابه‌های گازدار، سیگار کشیدن و نوشیدن زیاد قهوه می‌تواند جذب کلسیم را مختل کند و زمینه‌ساز ابتلا به پوکی استخوان شود.
از دیگر عوامل مهم می‌توان به ژنتیک و برخی بیماری‌های زمینه‌ای اشاره کرد. اگر در خانواده‌تان سابقه پوکی استخوان وجود دارد یا به بیماری‌هایی مانند پرکاری تیروئید و دیابت نوع یک مبتلا هستید، باید بیشتر مراقب باشید. همچنین، مصرف طولانی‌مدت داروهایی مثل کورتون و داروهای ضدصرع، کاهش هورمون‌های جنسی (مثل یائسگی زودرس در زنان یا کمبود تستوسترون در مردان) و سبک زندگی کم‌تحرک همگی می‌توانند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهند. توجه به این عوامل و کنترل آنها می‌تواند در پیشگیری از پوکی استخوان نقش بسیار مهمی ایفا کند.
| عامل خطر | توضیحات |
|---|---|
| سن بالا | با افزایش سن تراکم استخوان کاهش می‌یابد. |
| یائسگی | کاهش استروژن در زنان پس از یائسگی باعث افزایش خطر می‌شود. |
| عدم فعالیت بدنی | ورزش نکردن باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود. |
| مصرف سیگار و الکل | این مواد به تخریب استخوان‌ها کمک می‌کنند. |
| کمبود کلسیم و ویتامین D | مواد مغذی ضروری برای سلامت استخوان‌ها هستند. |
بیشتر بدانید: با اسیدهای چرب ضروری برای بهبود زخم آشنا شوید
تشخیص به چه صورت است؟
تشخیص پوکی استخوان معمولاً با اسکن تراکم استخوان (Bone Density Scan) یا DEXA انجام می‌شود:
۱. اسکن تراکم استخوان (DEXA)
روش اصلی برای تشخیص پوکی استخوان، اسکن DEXA است که به بررسی تراکم استخوان‌های مهم بدن، مثل ستون فقرات و لگن، می‌پردازد. این آزمایش کاملاً بدون درد است و فقط مقدار کمی اشعه دارد. بعد از انجام تست، نتیجه به صورت T-score ارائه می‌شود که نشان‌دهنده میزان تراکم استخوان در مقایسه با یک فرد سالم است:
- T-score بالای -1: نرمال
- T-score بین -1 تا -2.5: کاهش تراکم (استئوپنی)
- T-score کمتر از -2.5: پوکی استخوان
۲. آزمایش‌های تکمیلی
پزشک برای اینکه بتواند بهتر تشخیص دهد، معمولاً از شما می‌خواهد که یک آزمایش خون انجام دهید تا علت یا وضعیت بیماری مشخص شود. نکات مهمی که در این آزمایش‌ها بررسی می‌شوند عبارت‌اند از:
- بررسی سطح کلسیم خون
- اندازه‌گیری ویتامین D
- چک کردن عملکرد کلیه، تیروئید و پاراتیروئید
- مارکرهای متابولیسم استخوان
- گاهی رادیولوژی ساده برای بررسی شکستگی‌ها
روش‌های پیشگیری از پوکی استخوان
پیشگیری از پوکی استخوان به مراتب آسان‌تر و مؤثرتر از درمان آن است. با رعایت چند اصل ساده و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی، می‌توان سلامت استخوان‌ها را تا سنین بالا حفظ کرد. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های پیشگیری را بررسی خواهیم کرد:
الف) تغذیه مناسب
برای حفظ سلامت استخوان‌ها، داشتن رژیم غذایی پر از کلسیم و ویتامین D بسیار حیاتی است. لبنیات تازه، سبزیجات سبز و ماهی از جمله منابع اصلی این مواد مغذی به شمار می‌روند. علاوه بر این، نور خورشید یا مصرف مکمل‌های ویتامین D می‌تواند به بهبود جذب کلسیم کمک کند.
ب) فعالیت بدنی
انجام فعالیت‌های بدنی منظم، مثل پیاده‌روی، کوه‌پیمایی یا حتی یوگا، تأثیر زیادی در تقویت استخوان‌ها دارد. ورزش به تحریک فرآیند استخوان‌سازی و افزایش تراکم استخوانی کمک می‌کند. بیشترین نتیجه زمانی حاصل می‌شود که ورزش به‌طور مداوم انجام شود.
ج) ترک سیگار و الکل
سیگار و الکل می‌توانند به طور جدی روند بازسازی استخوان‌ها را تحت تأثیر قرار دهند و خطر شکستگی را افزایش دهند. ترک این مواد برای سلامت کلی بدن و به ویژه برای استخوان‌ها بسیار حیاتی است. بنابراین، هر چه زودتر این کار را انجام دهید، به نفع استخوان‌هایتان خواهد بود.
د) کنترل بیماری‌ها و داروها
برخی بیماری‌ها و داروها می‌توانند تراکم استخوان را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، مشاوره منظم با پزشک و مدیریت مناسب بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض جلوگیری کند. هر گونه تغییر در داروها یا نگرانی‌های پزشکی را حتما با پزشک خود مطرح کنید.
بیشتر بدانید: نکات مهم هنگام انتخاب مرکز درمانی سوختگی
چگونه آن را درمان کنیم؟
درمان پوکی استخوان فراتر از صرفاً مصرف دارو است؛ یک رویکرد ترکیبی شامل دارو، تغذیه سالم و ورزش منظم می‌تواند بهترین نتیجه را به ارمغان بیاورد. پیگیری مداوم و همکاری با تیم درمانی، رمز موفقیت در کنترل و بهبود این بیماری است.
۱. مصرف داروها
برای درمان پوکی استخوان، پزشک معمولاً از داروهای خاصی مثل بیس‌فسفونات‌ها، دنوسوماب و هورمون‌درمانی استفاده می‌کند. انتخاب هر کدام از این داروها به عواملی مثل سن، جنسیت، شدت بیماری و شرایط زمینه‌ای فرد بستگی دارد و ممکن است عوارض خاصی داشته باشد که باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.
۲. مکمل‌های تغذیه‌ای
برای افرادی که به مشکلات استخوانی مبتلا هستند، تأمین روزانه کلسیم (حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم) و ویتامین D (معمولاً ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد) بسیار مهم است. این ویتامین‌ها و مواد معدنی نه تنها از کاهش تراکم استخوان جلوگیری می‌کنند، بلکه در کنار درمان‌های دارویی، اثر بخشی درمان را نیز افزایش می‌دهند. بنابراین، استفاده منظم، انتخاب نوع مناسب مکمل و پرهیز از مصرف خودسرانه، اهمیت زیادی دارد.
۳. فیزیوتراپی و فعالیت بدنی
برنامه تخصصی فیزیوتراپی شامل حرکات تقویتی برای عضلات بزرگ، تمرین‌های تعادلی که به پیشگیری از افتادن و شکستگی کمک می‌کنند، و ورزش‌های تحمل وزن مثل پیاده‌روی، دوچرخه ثابت و نرمش است. این برنامه بخش جدایی‌ناپذیر درمان پوکی استخوان به شمار می‌آید. تحت نظر فیزیوتراپیست، تمرین‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که هیچ فشاری به استخوان‌های شکننده وارد نشود و فرد بتواند اعتماد به نفس و کیفیت زندگی بهتری را تجربه کند.
بیشتر بدانید: نکات مهم پانسمان و مراقبت و درمان از زخم های عفونی
سوالات متداول
آیا پوکی استخوان فقط زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
خیر، اگرچه زنان بیشتر در معرض خطر هستند، اما مردان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، به ویژه در سنین بالا.
آیا پوکی استخوان قابل درمان است؟
پوکی استخوان به طور کامل قابل درمان نیست، اما با روش‌های موجود می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد و علائم را کنترل کرد.
آیا ورزش‌های خاصی برای پیشگیری از پوکی استخوان وجود دارد؟
بله، ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی، دویدن و وزنه‌برداری می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند.
آیا مصرف مکمل‌های کلسیم کافی است؟
مصرف مکمل‌های کلسیم به تنهایی کافی نیست و باید همراه با ویتامین D و تغذیه مناسب باشد.
