رژیم غذایی دیابتی ها

یکی از پایه های اساسی و مهم در درمان بیماری دیابت، تغذیه صحیح و استفاده از مواد غذایی به صورت منظم و تقسیم شده است. کنترل و درمان بیماری دیابت بدون توجه به تغذیه صحیح امکان  پذیر نیست.

تغذیه صحیح صرفا به معنای عدم مصرف قند و شکر، برنج ، سیب زمینی و مواد نشاسته ای نیست، بدن انسان قبل از هر چیز نیاز به گلوکز دارد تا انرژی مورد نیاز او تامین شود ولی این نیاز بدن بایستی به نحو صحیح و با استفاده از مواد غذایی مختلف تامین شود. گلوکز مهم ترین ماده ی تامین کننده انرژی در بدن است.

تا پیش از کشف انسولین در سال 1922 به بیمار مبتلا به دیابت توصیه می شده که جهت کنترل بیماریش، گرسنگی بکشد. زیرا هر ماده غذایی مورد استفاده حاوی مقداری قند است و افراد از خوردن غذا منع می شدند.

منظور از تغذیه صحیح در بیمار مبتلا به دیابت ،رژیم های غذایی سخت نیست بلکه منظور ترک عادت های نادرست غذایی است. اصول رژیم غذایی ای که توسط کارشناسان و متخصصان تغذیه برای افراد دیابتی تهیه می شود دارای اهداف زیر است:

• رساندن قند خون به سطح طبیعی
• حفظ سطح چربی های خون در حد طبیعی
• کاهش مشکلات خاص بیماران دیابتی
• به دست آوردن و حفظ وزن ایده آل
• رساندن مواد مغذی به بدن به میزان لازم
• تامین انرژی مورد نیاز بدن جهت انجام فعالیت های لازم
• جلوگیری از بروز عوارض و مشکلات ناشی از دیابت

غذاهای مبتلایان به دیابت باید ویژگی های زیر را داشته باشد :

1. کم چربی
2. حاوی مقادیر کافی پروتئین
3. فاقد قندهای ساده
4. دارای مقادیر بالای فیبر

مقدار غذا یا خوراکی ها و میزان اثری که بر غلظت قند خون دارند، بسیار مهم تر از نوع غذا یا خوراکی مصرف شده است.

به طور کلی، افرادی که مبتلا به دیابت نوع ۲ هستند باید میزان مصرف گوشت شان (گوشت های چرب، گوشت خوک… )، میزان مصرف چربی های حیوانی (کره، مارگارین، خامه، پنیر…) و قندهای سریع الجذب (شکر سفید، مربا، شیرینی،… ) را کاهش دهند. در عوض باید میزان مصرف غذاهایی سرشار از قندهای کامل، مانند غلات، نشاسته ها و میوه های خشک را افزایش دهند.
ضروری است که یک دیابتی بداند، غذاهای روزانه اش باید چگونه ترکیبی داشته باشند. این غذا باید، شامل پروتئین ها، غلات و سبزیجات باشد. پروتئین ها: این مادۀ ضروری را می‌توان در ماهی ها، گوشت پرندگان، سبزیجات و خمیر توفو یافت. غلات: غلات را می‌توان به شکل خمیر و نان، برنج کامل، بلغور کامل و بلغور مورد استفاده قرار داد. سبزیجات: تمام سبزیجات (پخته، خام، تازه، منجمد یا به شکل کنسرو) که با مقدار کمی روغن (روغن زیتون ) برای خوردن آماده می‌شوند.

بارها و بارها شنیده اید که صبحانه مهمترین وعده روز است، این مورد مخصوصا درباره افراد مبتلا به دیابت به خوبی صدق می کند، به تاخیر انداختن غذا خوردن هنگام صبح می تواند باعث هیپوگلیسمی یا کاهش شدید گلوکز خون شود. حتی اگر فرد معمولا صبحانه نخورد، باید حداقل یک میان وعده کوچک را در برنامه صبح خود قرار دهد. این میان وعده می تواند ماست چکیده ساده یا یک تخم مرغ آب پز با مقداری نان سبوس دار باشد.

مواد نشاسته ای

مواد نشاسته ای شامل انواع نان، غلات، حبوبات، انواع خمیرها یا سبزیجات نشاسته ای است. در هر وعده غذایی باید از مواد نشاسته ای استفاده کرد. ممکن است شنیده باشید که مبتلایان به دیابت نباید مواد نشاسته ای بخورند ولی به خاطر داشته باشید که این توصیه دیگران را هرگز اجرا نکنید. خوردن مواد نشاسته ای برای سلامت هر فرد لازم و ضروری است.

مصرف مواد نشاسته ای سبب کسب انرژی، ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر می شود. فیبر موجود در غذاهای گیاهی که جزئی غیرقابل جذب است، به کارکرد درست روده ها کمک می کند.

ماده نشاسته ای در یک وعده شامل:

1 واحد: یک برش یا 30 گرم نان (سنگگ، تافتون، بربری) یا 3 عدد بیسکویت معمولی

2 واحد: 2 برش نان یا 1 عدد سیب زمینی پخته + 1 عدد بلال

3 واحد: 1 عدد سیب زمینی آبپز + 5قاشق غذاخوری برنج پخته + برش نان بر حسب نیاز بدنتان و فعالیت بدنی ممکن است در هر وعده یک واحد یا بیشتر را مصرف نمایید.

سبزی ها

مصرف سبزی ها باعث رساندن ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر به بدن شما می شود. البته انرژی تولید شده از مصرف سبزی ها بسیار اندک است.

سبزی ها در یک وعده شامل:

1واحد: 1 عدد هویج پخته یا یک سوم لیوان لوبیا سبز یا قارچ پخته

2 واحد: 1 عدد هویج پخته + 1 کاسه کوچک سالاد یا 1 عدد گوجه فرنگی مترسط

3 واحد: نصف لیوان سبزیجات پخته یا خام خرد شده (گا کلم، ذرت و ….) + 1 عدد گوجه فرنگی متوسط + سه چهارم لیوان آب سبزی ها ممکن است 1 واحد یا بیشتر از سبزی ها مورد نیاز بدن شما در روز باشد.

میوه ها

مصرف میوه ها برای همه افراد لازم و ضروری است. با مصرف میوه می توان انرژی ، ویتامین ها، مواد معدنی و فیبر را به بدن رساند.

گروه میوه ها در یک وعده شامل:

1 واحد: نصف لیوان آب پرتقال یا 1 عدد سیب کوچک (یا هلو یا کیوی یا پرتقال) یا نصف گریپ فروت

2 واحد: نصف موز بزرگ + 1 عدد و نصفی انجیر خشک ممکن است به مصرف 1 یا 2 واحد میوه در طول روز نیاز داشته باشید.

لبنیات

مصرف ماست و شیر بدون چربی و یا کم چربی برای سلامت همه افراد ضروری است. مصرف شیر و ماست سبب تولید انرژی و دریافت کلسیم، ویتامین، پروتئین و مواد معدنی می شود.

پروتئین

غذاهای پروتئینی شامل گوشت قرمز، ماکیان (مرغ، بوقلمون و…)، ماهی، تخم مرغ و پنیر است.

هر روز مقدار کمی از این مواد را در برنامه روزانه بگنجانید. مصرف روزانه پروتئین ها به ترمیم و ساخت بافت های بدن و عضلات کمک می کند و سبب تامین ویتامین های خون ساز و مواد معدنی (آهن و…) نیز می گردد.

گروه گوشت و جانشین های در روز شامل:

1 واحد: 30 گرم گوشت قرمز، ماکیان یا ماهی پخته شده یا 30 گرم پنیر یا به صورت : 1 عدد ران کوچک مرغ یا یک قوطی کبریت پنیر یا 30 گرم ماهی تن نصف لیوان حبوبات پخته شده

قندها

مواد قندی شامل : نوشابه، شربت، مربا، شکر و عسل، آب نبات، شکلات و … می باشد. بنابراین باید از این مواد به مقدار بسیار کم مصرف نمایید. بعضی از مواد قندی مثل کیک، دسرها و انواع شیرینی ها حاوی مقدار زیادی چربی نیز می باشند. مصرف کم این مواد نیز به کاهش وزن کمک می کند و قند خونتان را نیز کنترل می نماید.

مواد قندی در روز شامل :

 1 واحد: 1 عدد شیرینی (1 قطعه 3 سانتی متر) یا 1 قاشق مرباخوری شربت

لازم به ذکر است که مصرف مواد قندی باعث می شود قند خون به سرعت بالا رود.

روغن ها و چربی ها

غذای اضافی در بدن به چربی تبدیل می شود. اضافه وزن ناشی از افزایش بافت چربی، حساسیت سلول های بدن به انسولین را کم می کند و در نتیجه غلظت قند خون بالا می رود. گاهی اوقات با کاهش 5 تا 10 کیلوگرم از وزن بدن (طبق یک برنامه درست) می توان دیابت نوع 2 را کنترل نمود.

به هر حال مصرف این مواد را باید به حداقل رساند. بعضی از چربی ها و روغن ها دارای چربی های مضر و کلسترول می باشد که برای سلامتی مضر است. مصرف این غذاها انرژی فراوانی در بدن شما تولید می کند ولی مواد مغذی کمی به بدنتان می رساند.

غذاهای پر چربی شامل کره، مارگارین، سس سالاد ، روغن ها، مایونز، خامه، پنیر خامه ای، سرشیر، چیپس سیب زمینی و…. می باشد.

چربی ها در روز شامل:

1 واحد: 1 قاشق مرباخوری روغن ( آفتابگردان، ذرت، زیتون، سویا، پنبه دانه)

2 واحد: قاشق مربا خوری مارگارین + 2 قاشق مرباخوری تخمه کدو

فیبر

فیبرها مواد غیر قابل جذبی هستند که باعث کاهش وزن، کاهش کلسترول خون و کاهش بیماری های قلبی و نیز جلوگیری از بالا رفتن زیاد قند خون بعد از غذا می شوند. بنابراین مصرف این مواد در بیماران دیابتی بسیار مفید است. مواد غذایی زیر حاوی فیبر فراوانند:

نان سبوس دار ، جوی پوست نکنده ، ذرت ، بادام ، فندوق ، گردو ، انواع لوبیا ، عدس ، سویا ، سبزیجات مخصوصا لوبیا سبز ، نخودفرنگی ، هویج ، گل کلم ، اسفناج و میوه ها مخصوصا توت فرنگی ، شاه توت ، گلابی ، سیب و پرتقال

نکات مهم در تغذیه دیابتی ها

• مصرف بیش از حد از یک چیز ( مانند کربوهیدرات ) و کم خوردن چیزی دیگر ( مانند سبزیجات و پروتئین های بدون چربی ) می تواند باعث بالا رفتن قند خون شود. یک وعده متعادل می تواند هم سیرتان کند و هم مواد مغذی که نیاز دارید را به بدنتان برساند. پروتئین کم چرب ( مانند سینه مرغ بدون استخوان و پوست ) را با یک غذای کربوهیدراتی ( مانند برنج قهوه ای ) ترکیب کنید، این کار هضم را کند می کند، و باعث می شود برای مدت طولانی تر احساس سیری کنید، همچنین پس از وعده قند خونتان بیش از حد بالا نمی رود. 

• دیر وقت غذا خوردن می تواند روی سطح گلوکز خون ناشتا روز بعد تاثیرات مخربی داشته باشد. وعده های آخر شب معمولا باعث می شود سطح قند خون صبح روز بعد بالاتر از حد معمول باشد. این مقدار اگر حد معمول قند خون ناشتا بالا تر باشد می تواند باعث دردسر شود. افراد دیابتی شب ها باید بیشتر غذا و میان وعده هایی میل کننده که سرشار از فیبر و کربوهیدرات به همراه پروتئین بدون چربی باشند. قبل از غذا خوردن از خود بپرسید که آیا چون گرسنه هستید غذا می خورید و یا چون به غذا خوردن در آخر شب عادت کردید این کار را می کنید. اگر فقط عادت است به جای غذا خوردن برای خود یک دمنوش گیاهی درست کنید

• فاصله انداختن زیاد بین وعده ها نیز می تواند باعث هیپوگلیسمی در افراد مبتلا به دیابت شود، مخصوصا اگر داروهای خاصی را برای دیابتشان مصرف کنند. هیپوگلیسمی اگر درمان نشده رها شود می تواند بدتر و باعث سر گیجه، بی حالی و حتی بیهوشی شود. هیپوگلیسمی شدید می تواند منجر به تشنج، کما و حتی مرگ شود.

• سعی کنید روزانه از تمام گروه های مواد غذایی استفاده کنید.

• در رژیم غذایی دیابتی ها در هر وعده باید موارد زیر در آن رعایت شده باشد:

40 درصد غذای شما باید شامل غذاهای نشاسته ای با فیبر زیاد باشد.

40 درصد غذای شما باید شامل سبزیجات ، سالاد یا میوه باشد.

باقی 20 درصد غذای شما هم باید شامل منابع پروتئینی مثل گوشت، ماهی، تخم مرغ، حبوبات یا پنیر باشد.

• سعی کنید غذاهای متنوع مصرف کنید تا مواد معدنی و ویتامین ها به مقدار کافی به بدنتان برسد.

• به اندازه کافی مواد نشاسته ای، سبزی ها و ماست و شیر مصرف کنید.

• نیاز به مصرف سبزیجات و حبوبات در افراد دیابتی دو برابر افراد عادی است.

• روزانه از مواد پروتئینی نیز استفاده نمایید.

• در هر وعده غذایی باید سعی کنید که حداقل از هر 3 گروه غذایی مختلف استفاده نمایید. برای مثال ساندویج تخم مرغ که در آن گوجه فرنگی، کاهو و جعفری استفاده شده باشد.

• مواد غذایی که روزانه مصرف می کنید به 3 وعده اصلی و 3 میان وعده تقسیم نمایید.

• غذا خوردن منظم در تنظیم میزان قند خون اثر زیادی دارد به خصوص اگر قرص یا انسولین مصرف می کنید.

• به هنگام طبخ غذا از نمک کمتری استفاده کنید و سعی نمایید که پس از پخت نمک به غذا اضافه نکنید.

• از گیاهان معطر و ادویه های فاقد نمک برای طعم دادن به غذا استفاده کنید.

• مصرف هفتگی تخم مرغ را محدود کنید.

• به هنگام مصرف روغن، هیچ گاه روغن را در ظرف سرازیر نکنید.

• روزانه 6 تا 8 لیوان مایعات بدون شیرینی بخورید.

• سعی کنید وزن مطلوب خود را حفظ کنید.

• خوردن میوه ها به صورت کامل بهتر از مصرف آب میوه هاست.

• سعی کنید در صورت مصرف آب میوه، از آب میوه 100 درصد طبیعی و بدون شکر اضافه شده استفاده کنید.

• به منظور پیشگیری از یبوست و دیگر عوارض گوارشی سعی کنید تا حد امکان میوه ها را با پوست مصرف کنید، چون دارای فیبر است.

• مصرف قندهای ساده مانند شکر، عسل و شربت را محدود کنید.

• تلاش کنید از محصولات بدون قند مانند نوشابه های بدون قند، ژله بدون قند و بیسکوئیت های بدون قند استفاده کنید.

• از میوه های تازه و کلوچه های کم چربی و غلات به عنوان میان وعده استفاده کنید.

• هر روز صبح، غلات پر فیبر را برای صبحانه انتخاب کرده و از مصرف غلات دارای مقادیر زیاد شکر خودداری کنید. منابع غذایی فیبر دار عبارتند از : انواع میوه و سبزی، حبوبات و غلات سبوس دار، سیب، مرکبات مثل پرتقال، لیمو و گریپ فروت ، توت فرنگی، هویج.

• از شیرهای کم چربی استفاده کنید.

• قبل از صرف غذا از سالاد یا مواد غذایی کم کالری مانند کاهو، کرفس، سوپ های ساده و کم کالری استفاده کنید.

• از مصرف آب میوه در صبح و ناشتا خودداری کنید و به جای آن در طول روز از میوه تازه استفاده کنید.

• آرد گندم کامل را جانشین آرد سفید کنید.

• از ساعت 8 شب به بعد از غذاهای پخته شده کمتر استفاده کنید.

• انگور دارای قند زیادی است که اگر آن را به مقدار زیاد مصرف کنید بر کنترل قند خون شما اثر می گذارد.

• فرآورده های گوشتی نظیر سوسیس، کالباس و همبرگر دارای چربی زیادی هستند، بنابراین مصرف آن ها را به حداقل برسانید.

• سعی کنید ماهی بیشتر استفاده کنید و به جای سرخ کردن ، آن را به صورت آبپز، بخارپز و یا کبابی مصرف نمایید.