مهم ترین کاربردهای کلیندامایسین+عوارض جانبی و نحوه استفاده

کلیندامایسین یک آنتی‌بیوتیک قوی است که برای درمان انواع عفونت‌های باکتریایی مانند عفونت‌های پوستی، دندانی، استخوان و حتی برخی عفونت‌های زنان کاربرد دارد. این دارو معمولاً برای افرادی که به پنی‌سیلین حساسیت دارند گزینه مناسبی است و در انواع مختلف (قرص، کپسول، تزریقی، ژل و شیاف واژینال) تولید می‌شود. مثل همه داروها، مصرف کلیندامایسین می‌تواند با عوارضی مانند اسهال، حالت تهوع، درد شکم یا احتمال بروز عفونت روده (کولیت ناشی از C. difficile) همراه باشد. در این مقاله از کلینیک زخم بصورت تخصصی به بررسی این دارو پرداختیم.

کلیندامایسین چیست؟

کلیندامایسین ( Clindamycin ) آنتی‌بیوتیکی از گروه لینکوزاماید است که در درمان عفونت‌های باکتریال به خصوص بی‌هوازی‌ها، استرپتوکوک، پنوموکوک و استاف کاربرد دارد. درواقع فقط بر عفونت های ناشی از باکتری ها موثر است و بر عفونت های ویروسی مانند آنفلوانزا و سرماخوردگی بی تاثیر است. کلیندامایسین برای عفونت های شدید و خطرناک میکروب های بی هوازی، آمینیوتیک، زخم های ناشی از گزش (حیوانات یا انسان)، پیشگیری از عفونت های پس از جراحی، عفونت های واژینال، تنفسی، استرپتوکوک های گروه B ، پیشگیری ازعفونت های اندوکاردیت و … کاربرد دارد.

موارد مصرف

همان طور که بالاتر خواندیم کلیندامایسین یکی از آنتی‌بیوتیک‌های پرکاربرد در درمان عفونت‌های باکتریایی است که اغلب در مواقعی تجویز می‌شود که سایر آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه پنی‌سیلین، کاری از پیش نبرده‌اند یا فرد به آن‌ها حساسیت دارد. در ادامه به بررسی اختصاصی مصرف هر مورد می پردازیم.

مشکلات پوستی

کلیندامایسین در درمان آبسه‌ها، زخم‌های عفونی و سلولیت پوستی زمانی که باکتری‌های حساس حضور دارند، نقش مؤثری ایفا می‌کند. اغلب برای بیمارانی که به آنتی‌بیوتیک‌های دیگر جواب نداده‌اند یا منع مصرف دارند، انتخاب می‌شود. این دارو التهاب و گسترش عفونت را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.

آکنه شدید و مقاوم

در درمان آکنه‌های شدید که به داروهای رایج جواب نمی‌دهند، کلیندامایسین به شکل موضعی یا خوراکی مؤثر است. این دارو التهاب و عفونت فولیکول‌های پوستی را کاهش داده و ظاهر پوست را بهبود می‌بخشد. مصرف آن معمولاً همراه با مراقبت‌های پوستی انجام می‌شود.

عفونت دندان و دهان

در عفونت‌های دندانی حاد، عفونت لثه و حتی بعد از جراحی دهان، این دارو بسیار کاربرد دارد. به‌خصوص زمانی که فرد به پنی‌سیلین حساسیت دارد، کلیندامایسین انتخاب اول می‌شود. مصرف آن مانع گسترش عفونت به استخوان فک یا سایر نقاط می‌شود.

ویژه: کلینیک زخم تهران

مشکلات استخوان و مفصل

کلیندامایسین در عفونت‌های عمیق استخوان و مفصل که اغلب مزمن و مقاوم به دارو هستند، تجویز می‌شود. این دارو به عمق بافت نفوذ خوبی دارد و باعث کاهش التهاب و کنترل باکتری‌ها می‌شود. استفاده از آن به کاهش آسیب‌های دائمی کمک می‌کند.

عفونت‌ها در زنان

در درمان عفونت‌های لگنی، اندومتریت و واژینوز باکتریال بعد از عمل جراحی یا زایمان، کلیندامایسین جزء انتخاب‌های اصلی است. این دارو به خوبی می‌تواند باکتری‌های عامل عفونت‌های زنان را مهار کند. اغلب به صورت ترکیبی با سایر آنتی‌بیوتیک‌ها تجویز می‌شود.

بیماری ریوی

در عفونت‌های شدید مثل پنومونی یا آبسه ریه به‌ویژه زمان مقاومت باکتری به سایر داروها، کلیندامایسین موثر است. توانایی کنترل عفونت‌های عمقی ریوی از نقاط قوت آن محسوب می‌شود. پزشکان در بیماران با حساسیت دارویی نیز از این دارو استفاده می‌کنند.

عفونت گوش و حلق

برخی عفونت‌های گوش میانی (اوتیت) و التهاب لوزه‌ها، با این دارو قابل درمان است. به‌خصوص در بیمارانی که سابقه حساسیت به پنی‌سیلین دارند، کلیندامایسین انتخاب مناسبی به شمار می‌رود. دوره درمان باید طبق دستور پزشک کامل شود تا از عود بیماری جلوگیری شود.

پروفیلاکسی جراحی دندان یا زنان

در آموزش درمان زخم جراحی، یکی از نکات کلیدی برای پیشگیری از عفونت، شناخت داروهای موثر مانند کلیندامایسین است. این آنتی‌بیوتیک قدرتمند، به‌ویژه پس از جراحی دندان یا عمل‌های زنان و زایمان، محافظ خط مقدم شماست؛ مخصوصاً برای افرادی با ریسک بالای عفونت قلبی یا زخم‌های حساس. مصرف کوتاه‌مدت کلیندامایسین بخشی جدایی‌ناپذیر از مراقبت حرفه‌ای زخم است و مسیر بهبود و ترمیم را ایمن و بی‌دردسر می‌کند.

انواع شکل دارویی

کلیندامایسین در بازار دارویی ایران و جهان در چندین شکل مختلف عرضه می‌شود تا پزشکان بتوانند بسته به محل و نوع عفونت بهترین فرم را انتخاب کنند. رایج‌ترین اشکال دارویی آن، کپسول و قرص خوراکی است که معمولاً برای درمان عفونت‌های پوستی، دندانی و یا ریوی به کار می‌رود. شربت سوسپانسیون خوراکی گزینه‌ای عالی برای کودکان یا افرادی است که مشکل در بلع دارند.

بیشتر بدانید: قرص تاوانکس چیست؟

تزریق وریدی یا عضلانی کلیندامایسین زمانی کاربرد دارد که عفونت شدید باشد یا بیمار امکان مصرف خوراکی نداشته باشد. ژل و محلول موضعی کلیندامایسین بیشتر برای درمان آکنه‌های پوستی و ضایعات التهابی سطحی تجویز می‌شود. شیاف و کرم واژینال برای عفونت‌های ناحیه تناسلی و درمان شرایط خاص بانوان طراحی شده است. اطلاع از این اشکال دارویی به پزشک و بیمار کمک می‌کند انتخابی هدفمند و ایمن داشته باشند.

روش مصرف انواع فرم‌های دارویی

فرم خوراکی کلیندامایسین (قرص یا شربت) بهتر است همراه یک لیوان آب و دور از دراز کشیدن، برای پیشگیری از تحریک مری، مصرف شود. در فرم تزریقی، دارو باید توسط پرسنل درمانی و طبق پروتکل‌های بیمارستانی تجویز شود. ژل یا محلول موضعی باید فقط روی ناحیه‌ی آلوده پوست استفاده شود و از تماس با چشم‌ها یا زخم‌های باز خودداری گردد. فرم واژینال نیز طبق دستور پزشک، معمولاً شب‌ها، عمیقاً کاربرد دارد و رعایت بهداشت شخصی الزامی است.

دوز صحیح مصرف دارو

کلیندامایسین باید دقیقاً مطابق با تجویز پزشک و طبق دوز توصیه‌شده مصرف شود تا هم اثربخشی به حداکثر برسد و هم احتمال بروز عوارض کاهش یابد. این دارو در فرم‌های مختلف خوراکی، تزریقی و موضعی وجود دارد و نحوه مصرف هرکدام متفاوت است. تکمیل دوره درمان، حتی در صورت بهبود علائم، ضروری است تا از عود عفونت و مقاومت دارویی جلوگیری شود. مصرف خودسرانه یا قطع زودهنگام دارو می‌تواند منجر به عدم درمان کامل یا عود مجدد عفونت شود.

دوز مناسب برای بزرگسالان و کودکان

دوز کلیندامایسین بسته به نوع و شدت عفونت، سن و وزن بیمار و شرایط بالینی تعیین می‌شود. در بزرگسالان معمولاً دوز خوراکی بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ میلی‌گرم هر ۶ تا ۸ ساعت است. در کودکان، دوز بر اساس وزن بدن محاسبه می‌شود (بطور معمول ۸-۲۵ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز، تقسیم‌شده در چند دوز)، و برای بیماران با مشکلات کلیوی یا کبدی نیاز به تنظیم دوز وجود دارد. همیشه توصیه می‌شود که برای تعیین دوز دقیق به راهنمای پزشک مراجعه شود.

مصرف در دوران بارداری

مصرف مطمئن و بی خطر کلیندامایسین در دوران بارداری به اثبات نرسیده است و این دارو نباید در دوران بارداری مصرف شود مگر اینکه بیمار باردار دچار عفونتی باشد که بسیار شدید بوده و تهدید کننده زندگی او باشد. هم چنین این دارو در شیر مادر ترشح می شود. تغذیه با شیر مادر در زمان مصرف این دارو توصیه نمی شود.

نکات مهم هنگام فراموشی مصرف

در صورت فراموشی یک نوبت مصرف کلیندامایسین، به محض یادآوری، دوز فراموش‌شده را مصرف کنید؛ اما اگر نزدیک به زمان نوبت بعدی بود، فقط همان نوبت را مصرف نمایید و هرگز دو دوز را با هم استفاده نکنید. مصرف بیش از حد ناگهانی می‌تواند باعث افزایش عوارض دارویی شود. رعایت نظم در مصرف دارو اثربخشی آن را تضمین می‌کند، و در صورت تکرار فراموشی یا بروز عوارض خاص، باید با پزشک خود مشورت نمایید.

عوارض جانبی و تداخلات کلیندامایسین

کلیندامایسین مانند هر داروی قوی آنتی‌بیوتیک، ممکن است باعث بروز عوارض جانبی یا تداخل با سایر داروها شود. دانستن این موارد به بیمار کمک می‌کند تا مصرف را ایمن‌تر و با اطمینان بیشتری ادامه دهد. بسیاری از عوارض دارو خفیف و گذرا هستند اما برخی موارد خاص نیاز به مراقبت جدی دارند. رعایت توصیه‌های پزشک و آگاهی از هشدارها، احتمال بروز عوارض جدی را به حداقل می‌رساند و درمان را هدفمندتر می‌کند.

عوارض مهم دارو

از جمله شایع‌ترین عوارض کلیندامایسین می‌توان به اسهال، تهوع، استفراغ و درد شکم اشاره کرد که معمولاً با ادامه مصرف یا پس از تکمیل دوره دارو کاهش می‌یابد. در برخی بیماران عوارض گوارشی جدی‌تر مثل ابتلا به کولیت ناشی از باکتری C. difficile ممکن است ظاهر شود که با اسهال شدید، تب و درد شکم نمایان می‌گردد. واکنش‌های حساسیتی مثل بثورات پوستی، خارش یا تنگی نفس نیز جزو عوارض مهم به شمار می‌روند که در صورت مشاهده باید مصرف دارو را قطع و به پزشک مراجعه کرد.

تداخلات دارویی رایج

کلیندامایسین می‌تواند با برخی داروها از جمله داروهای شل‌کننده عضلات، سایر آنتی‌بیوتیک‌ها و واکسن‌های زنده خوراکی یا تزریقی تداخل ایجاد کند. مصرف همزمان این داروها ممکن است عوارض جانبی را تشدید یا اثربخشی دارو را کاهش دهد. برای مثال، ترکیب با داروهای تاثیرگذار بر سیستم عصبی ممکن است موجب افزایش ضعف عضلانی شود. به همین دلیل، قبل از شروع کلیندامایسین باید لیست کامل داروهای مصرفی خود را به پزشک یا داروساز اطلاع دهید.

تداخلات دارویی ممکن است باعث کاهش اثربخشی یا افزایش خطر بروز عوارض جانبی داروها شود بنابراین لازم است قبل از مصرف هر داروی جدید حتما درباره تعاملات دارویی آن اطلاعات کافی به دست آورید.

برخی داروهایی که ممکن است با کلیندامایسین تداخل داشته باشند عبارتند از:

• سم بوتولینوم A (بوتاکس)
• بسیاری از داروهای ضد بارداری مانند دزوژسترل، دینوژست، دروسپیرنون، استرادیول، اتینودیول، لوونورژسترول، مسترانول، نورژستیمات، نورژسترومین و نورژسترل
• مایکوفنولات موفتیل (سلسپت، مایفورتیک)
• بسیاری از داروهایی که حین عمل جراحی استفاده می شوند از جمله داروهای کنترل عضلانی آتراکوریوم (تاکروم)، سیس آتراکوریوم (نیمبکس)، پانکورونیوم، روکورونیوم (زمارون، اسمرون)، وکرونیوم
• آنتی بیوتیک های ماکرولید (مانند کلیترومایسین و اریترومایسین) و کائولین پکتین
• پیکو سولفات سدیم

مصرف بیش از اندازه یا کمتر از میزان لازم

اگر یک بار مصرف این دارو را فراموش کردید، به محض اینکه به یاد آوردید، آن را مصرف کنید. اما چنانچه زمانِ به یادآوری شما، بسیار نزدیک به زمانِ مصرفِ بعدی بود، دوز فراموش شده را مصرف نکنید. فقط در نوبت بعدی، کلیندامایسین را مصرف کنید.

چنانچه بیشتر از میزان مورد نیاز، این دارو را مصرف کردید، به موارد اورژانسی در مورد مصرف زیاد این دارو مراجعه کنید و یا از پزشک کمک بگیرید.

چه زمانی مراجعه فوری به پزشک لازم است؟

اگر پس از مصرف کلیندامایسین علائمی مانند اسهال آبکی و شدید، بروز خون در مدفوع، تنگی نفس، ورم صورت یا کهیر شدید مشاهده کردید، مراجعه سریع به پزشک ضروری است. این علائم می‌تواند نشان‌دهنده واکنش حساسیتی شدید یا یک عارضه جدی مانند کولیت باشد. اهمیت این موضوع در این است که تأخیر در دریافت مراقبت پزشکی می‌تواند موجب عوارض خطرناک و بعضاً جبران‌ناپذیر شود. مراقبت سریع پزشکی درمان را هدفمند می‌کند و ایمنی بیمار را تضمین خواهد کرد.

یک هشدار کوتاه

 آب گریپ فروت ممکن است توانایی بدن برای تجزیه داروی کلیندومایسیون را کاهش دهد که ممکن است باعث افزایش خطرناک دارو در خون شود بنابراین از مصرف گریپ فروت یا نوشیدن آب گریپ فروت به همراه کلیندامایسین خودداری کنید.

در صورت مصرف ب س ژ (باسیلوس کالمت گرین) برای درمان سل، جزام، سرطان مثانه و غیره از مصرف کلیندامایسین خودداری کنید.

سوالات رایج