پالس اکسیمتری (اندازه گیری اکسیژن خون)

در بدن انسان برای ادامه حیات به طور مداوم فعالیت متابولیک انجام می گیرد که این فعالیت ها با مصرف اکسیژن و تولید دی اکسید کربن و انرژی همراه هستند. همانطور که می دانید اکسیژن از هوا وارد ریه ها و سپس وارد جریان خون می شود و به بافت ها می رسد. در نتیجه اطلاع از میزان اکسیژن خون پارامتر مهمی در تشخیص و درمان بیماری ها و آسیب های بافتی است. 

پالس اکسیمتر وسیله ای است که برای اندازه گیری میزان اکسیژن (اشباع اکسیژن) خون استفاده می شود. این اندازه گیریِ آسان و بدون درد، چگونگی ارسال اکسیژن به قسمت های دورتر از قلب، مانند دست ها و پاها را اندازه گیری می کند. دستگاهی که این آزمایش را انجام می دهد، پالس اکسیمتر نام دارد. پالس اکسیمتر یک وسیله کوچک و سبک وزن است. این ابزار غیر تهاجمی (بدون وجود هیچ گونه سوزنی که داخل بافت بدن فرو رود) به راحتی به نوک انگشت دست یا انگشت شست پا یا لاله گوش متصل می شود. دو طول موج نور از طریق پالس اکسیمتر برای اندازه گیری میزان ضربان قلب و میزان اکسیژن ارسال می شود. هنگامی که پالس اکسیمتر به پایان ارزیابی خود می رسد، صفحه نمایش آن، درصد اکسیژن خون و همچنین میزان ضربان قلب را نمایش می دهد.

روش استفاده از دستگاه پالس اکسی متر:

ابتدا دو باتری اندازه AAA را با دقت و به درستی در محفظه باتری دستگاه قرار دهید.
اگر بیشتر از ۷ روز از دستگاه استفاده نمی کنید باتری را از دستگاه درآورید. به این ترتیب از آسیب های احتمالی ناشی از نشتی باتری جلوگیری به عمل می آید.

این پالس اکسی متر انگشتی به شکل یک گیره است دهانه آن را باز نموده و انگشت خود را به همان صورتی که در شکل نشان داده شده در داخل دستگاه قرار دهید.

پس از قرار دادن انگشت خود در دستگاه دو ثانیه صبر کنید تا دستگاه به صورت خودکار روشن شود.
با روشن شدن دستگاه می توانید درصد اکسیژن اشباع خون و نرخ ضربان قلب را بر روی صفحه نمایش دستگاه مشاهده نمایید.
صفحه نمایش دستگاه دو نوع اطلاعات در اختیار شما قرار می دهد: درصد اکسیژن اشباع خون SPO2 و نرخ ضربان قلب PR . اطلاعات صفحه نمایش با چرخیدن دست قابلیت چرخش در ۴ جهت را دارد.
نکته: PI نشان داده شده در صفحه نمایش بلافاصله بعد از چرخش صفحه نمایش ظاهر می شود و نشان دهنده شاخص پرفیوژن ( نسبت جریان خون پالسی به غیر پالسی ) است که ظرف مدت ۲۰ ثانیه به PR تغییر می کند.

انديكاسيون‏ هاي پالس اكسيمتر:

پالس اكسيمتر را بايد در تمام شرايطي كه وضعيت اكسيژن بيمار نگران ‏كننده است يا حتي به ميزان كم مشكوك به هيپوكسي هستيم به كار گرفت. در بسياري از سيستم‏هاي اورژانس، در تمام شرايط اورژانسي براي بيماران، پالس اكسيمتر گذاشته مي‌شود. عدد پالس اكسيمتر گاه به عنوان “ششمين علامت حياتي” خوانده مي‌شود.اين امر نشان مي‌دهد كه عدد پالس اكسيمتر يك معيار استاندارد براي سنجش وضعيت بيمار در كنار تنفس، نبض، پوست، مردمك و فشار خون است.

بررسي درصد اكسيژن اشباع شده شرياني (بررسي درصد اشباع اكسيژن خون شرياني).
يك روش غيرتهاجمي جهت سنجش اشباع هموگلوبين‏ها از اكسيژن در بيماران با احتمال هيپوكسي.
همراهي و حمايت از بيمار تا زمان رفع اشكالات مربوط به اختلالات تنفسي در بيماران.
بررسي ميزان اكسيژن خون در طي عمل جراحي در اتاق عمل.
بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن اقدام درماني در راه هوايي بيمار، گذاشتن لوله‏ی تراشه و ساكشن كردن ترشحات و راه هوايي.
بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن انتقال بيمار.
بررسي ميزان اكسيژن خون در ضمن نقل و انتقال بيماراني كه اختلالات تنفسي دارند.
بررسي ميزان افزايش اكسيژن خون در بيماراني كه اكسيژن دريافت مي‏كنند.همراهي با بيمار.
بررسي ميزان اكسيژن خون شرياني در بيماراني كه از دستگاه تهويه‏ ی مصنوعي جدا شده و تحت مراقبت‏های جداسازي از دستگاه مي‏باشند.

هیپوکسمی چیست؟

هیپوکسمی زمانی اتفاق می افتد که سطح اکسیژن در خون پایین تر از حد طبیعی باشد. اگر سطح اکسیژن خون خیلی پایین باشد، ممکن است عملکرد اعضای بدن را مختل کند.

وظیفه خون، اکسیژن رسانی به به سراسر سلول های بدن است تا آنها را سالم نگه دارد. در هیپوکسمی که سطح اکسیژن خون پایین است، می تواند مشکلات خفیف مانند سردرد و تنگی نفس را ایجاد کند. در موارد شدید، می تواند عملکرد قلب و مغز را مختل کند.

علل هیپوکسمی چیست؟

مشکلات مختلف و زیادی ممکن است در انتقال سطح اکسیژن طبیعی به خون مداخله کنند. برخی از شایع ترین علل هیپوکسمی عبارتند از:

• مشکلات قلب، از جمله نقص های قلبی

• مشکلات ریه مانند آسم و برونشیت

• مکان های ارتفاع بالا، جایی که میزان غلظت اکسیژن در هوا پایین باشد.

• داروهای قوی درد و یا مشکلات دیگری که باعث کند شدن تنفس می شوند.

• اختلال تنفس در طول خواب (آپنه خواب)

• التهاب یا زخم بافت ریه (همانند فیبروز ریوی)

نشانه های این بیماری نیز بسته به شدت بیماری متفاوت است که عبارتند از: سردرد، تنگی نفس، ضربان قلب سریع، سرفه، خستگی، گیجی، صورتی شدن رنگ پوست، ناخن ها و لب ها.

کارآیی دستگاه پالس اكسيمتر در ارزیابی هیپوکسی

پالس اكسيمتر ابزار مناسبي است كه مي‌تواند هيپوكسي را پيش از بروز علائم و نشانه‌هاي آن تشخيص دهد و علاوه بر تشخيص هيپوكسي ابزار مناسبي براي پايش كارآيي لوله‏ی هوايي و اكسيژن‏درماني به منظور تشخيص بهبودي يا بدتر شدن بيمار نيز محسوب مي‌شود.

به عنوان مثالي از كارآيي پالس اكسيمتر به عنوان يك ابزار پايش، بيماري را ذكر مي‌كنيم كه دچار نشانه‌هاي واضحي در ديسترس تنفسي است و حين اينكه همكارتان او را براي تجويز اكسيژن به وسيله ماسك يك‏طرفه آماده مي‌سازد، شما به او پالس اكسيمتر وصل مي كنيد.

ابتدا پالس اكسيمتر عدد SpO2 را ۸۲٪ نشان مي‌دهد كه حاكي از هيپوكسي شديد است. به ‏دنبال استفاده از ماسك يك‏طرفه با جريان ۱۵ lpm، عدد پالس اكسيمتري افزايش مي‌يابد. پس از ۱۰ دقيقه تجويز اكسيژن، SpO2 بيمار به ۹۹٪ مي‏رسد. لذا مشاهده می‏کنیم که درصدهای پالس اكسيمتر، بهبودي قابل ‏توجه وضعيت بيمار را نشان مي‏دهند.

از طرفي اگر SpO2 بيماري كه تحت ماسك يك طرفه قرار دارد، ۹۳٪ بوده و در حال افت باشد، بدین معناست که وضعيت بيمار بدتر شده و ممكن است براي حفظ يا افزايش سطح اكسيژناسيون نيازمند استفاده از ونتيلاسيون با فشار مثبت باشد.

يك نكته : اگر بيمار مدتي است كه تحت ماسك يك طرفه با فشار ۱۵ lpm قرار دارد و عدد پالس اكسيمتر او نزديك ۹۵٪ يا كمتر است، اين وضعيت نيز بيانگر هيپوكسيك بودن بيمار است. احتمال مي‌رود كه با برداشتن ماسك، عدد پالس اكسيمتر به ‏سرعت كاهش يابد.

SpO2 معادل ۹۰٪، هيپوكسي قابل ‏توجه را نشان مي‏دهد.

پالس اكسيمتر درصد هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن را به صورت درصد SpO2 نشان مي‌دهد كه در واقع مقدار خوانده شده به وسيله‌ي پالس اكسيمتر است. مقدار طبيعي آن براي شخصي كه در هواي اتاق تنفس مي‌كند بین ۹۷ تا ۹۹ درصد است. SpO2 كمتر از ۹۵٪ مي‌تواند حاكي از هيپوكسي باشد. بنابراين SpO20 کمتر از ۹۵٪ را بايد مورد بررسي قرار داد.

اشباع طبيعي اكسيژن در سطح دريا بايد بين ۹۶٪ و ۱۰۰٪ باشد.

دركل، اگر عدد به دست آمده زير ۹۵٪ باشد به شوك، هيپوكسي يا مشكل تنفسي شك كنيد. درمان مناسب راه هوايي و اكسيژن تكميلي به بيمارتان بدهيد و از نظر تغييرات بيشتر، به‏دقت وي را تحت نظر بگيريد. عدد زير ۹۰٪ نیز به درمان جدي راه هوائي، ونتيلاسيون با فشار مثبت و تجويز اكسيژن نياز دارد. بيمار غيرهوشيار ممكن است نيازمند كنترل مهاجم راه هوایي و ونتيلاسيون با فشار مثبت باشد.

به عنوان يك راهنما SpO2 طبیعی بين ۹۵ تا ۹۹ درصد است.

اعداد ۹۱ تا ۹۴ درصد بر هيپوكسي خفيف دلالت كرده و نياز به ارزيابي بيشتر و تجويز اكسيژن مكمل را توجيه مي‌كنند.

اعداد ۸۶ تا ۹۰ درصد، هيپوكسي متوسط را نشان مي‌دهند و معمولاً بايد به اين بيماران، البته با رعايت احتياط در مورد مبتلايان به COPD، اكسيژن مكمل ۱۰۰٪ تجويز شود.

اعداد ۸۵% يا كمتر نیز، هيپوكسي شديد را نشان داده و به مداخله‌ي فوري شامل تجويز اكسيژن ۱۰۰٪، تهويه‏ ي مصنوعي و يا هردو نياز دارند.

هدف شما حفظ و نگهداري SpO2 در حد طبیعی (۹۵ تا ۹۹ درصد) است.

انواع مختلف دستگاه اکسیمتری

سه نوع اکسیمتری داریم که بسته به کاربرد و نیاز بیمار می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. پالس اکسیمتر، اکسیمتر دستی و اکسیمتر جنینی. که به ترتیب شرح داده خواهند شد.

پالس اکسیمتر، رایج ترین دستگاهی است که هم پرتابل و قابل استفاده در منزل است. دارای گیره سوسماری شکل برای قرار گرفتن بر روی انگشت است. صفحه ی نمایش بر روی خودِ گیره قرار دارد و ضربان قلب و میزان درصد اشباع اکسیژن خون را نشان می دهد.

اکسیمتر دستی، دستگاهی است که موسسات پزشکی و بیمارستان ها از آن استفاده می کنند. این دستگاه ها کمی پیچیده تر از پالس اکسیمتر ها هستند. صفحه نمایش به گیره متصل نیست. در عوض یک کابل جهت اتصال گیره به صفحه وجود دارد. صفحه نمایش مواردی بیش از سطح خون اکسیژنه را نمایش می دهد. گیره این دستگاه در موارد اضطراری حتی می تواند به انگشتان پا نیز وصل شود.

پالس اکسیمتر جنینی، برای تشخیص اینکه آیا کودک سالم است یا نه، مورد استفاده قرار می گیرد. اکسیمتر معمولی ممکن است برای یک نوزاد متولد شده به سختی قابل استفاده باشد. این دستگاه برای نوزادان دارای یک پروب است که بر روی سر نوزاد قرار می گیرد تا از طریق گذر اشعه های نور از جمجمه، میزان اکسیژن را دریافت کند. این عمل بر روی پای نوزاد نیز قابل انجام است.

محدوديت‏هاي پالس اكسيمتر

احتمال محاسبه ی غلط در اكسيمتري نادر است. زماني كه چنين اتفاقي رخ دهد، دستگاه اغلب پيام خطا يا صفحه‌ي بدون نوشته‏اي را توليد مي‏كند.

پالس اكسيمتر براي تعيين درصد درست، نيازمند جريان ضرباني خون شرياني مي‌باشد. هر وضعيتي كه جريان خون ناحيه‏ی متصل به پروب را دچار اختلال نمايد، باعث اشتباه شدن درصد پالس اكسيمتر مي‏شود.

عوامل متعددي بر صحت پالس اكسيمتري اثر مي‌گذارند و باعث مي‌شوند كه پالس اكسيمتر درصد نادرست را نشان داده يا اصلاً درصدي نشان ندهد که در پست بعدی به معرفی این عوامل می‏پردازیم.

علل محاسبه‏ ي غلط دستگاه پالس اکسیمتر:

علل محاسبه‏ي غلط دستگاه پالس اکسیمتر عبارتند از:

1. شوك يا هيپوپرفيوژن مربوط به از دست دادن خون يا خون‏رساني ضعيف
2. كافي نبودن جريان خون درون بافت (هيپوولمي يا هيپوترمي).
3. مطابقت نداشتن سرعت ضربان يا موج نبض پالس اكسيمتر با نبض واقعي بيمار.
4. برق قوي.
5. ناهنجاري‌هاي خاص هموگلوبين.
6. عدم وجود نبض در يك اندام.
7. آنمي؛ اگرچه در بيماراني كه به شدت آنميك هستند، ممکن استSpO2 نرمال باشد، ولي مقدار كل هموگلوبين در دسترس براي حمل اكسيژن، ممكن است به طور قابل توجهي كاهش يافته باشد، به طوري كه بيمار در سطح سلولي دچار هيپوكسي شده باشد.
8.  انقباض عروق محيطي (سپسيس، هيپوترمي يا آسيب اندام‏ها بر اثر سرما).
9.  لاك ناخن (در صورت اتصال پروب به انگشت دست).اگر بيمار به انگشتان خود لاك زده است، گيره‌ي پالس اكسيمتر را به طرفين انگشت وصل كنيد يا اينكه با استون، لاك را پاك نماييد.                           
10. رنگ حنا.اگر بيمار انگشتان دست‏ها و پاهاي خود را حنا كرده باشد، پالس اكسيمتر عددي را نشان نداده و پیغام “سنسور را چک کنید” ظاهر مي‌شود. 
11. عدم تطابق تعداد نبض واقعي بيمار با تعداد نبضي كه پالس اكسيمتر نشان مي‌دهد.
12. اكثر پالس اكسيمترها علاوه بر درصد اشباع، تعداد نبض را نيز نشان مي‌دهند. اگر تعداد نبضي كه توسط پالس اكسيمتر نشان داده مي‌شود با تعداد نبض واقعي بيمار برابر نباشد، احتمال اينكه پالس اكسيمتر، درصد اشباع اكسيژن و جريان خون را نيز به درستي نشان ندهد، بالا مي‏رود. بنابراين عددSPO2 احتمالاً دقيق نيست
13. مسموميت با مونوكسيد کربن درمسموميت با مونوكسيد كربن (CO)، عدد پالس اكسيمتر (عدد درجه‌ي اشباع) به ميزان بسيار زيادي بالا خواهد بود كه كاملا غيردقيق است. در حاليکه دستگاه، SpO2 را ۱۰۰% نشان مي‌دهد، بافت‏هاي بيمار شديداً ايسكميك هستند و بيمار ممكن است كاملا هيپوكسيك باشد. در واقع چون پالس اكسيمتر درصد هموگلوبين اشباع را نشان مي‏دهد، اين واقعه رخ مي‏دهد. پروب پالس اكسيمتر نمي‌تواند بين هموگلوبين اشباع شده با اكسيژن يا مونوكسيد كربن افتراق قائل شود، لذا دستگاه، SpO2را ۱۰۰% نشان می‏دهد، در حالیکه هموگلوبين بيمار، به جاي اكسيژن با مونوكسيد كربن اشباع شده است.از آنجا كه تمايل هموگلوبين به مونوكسيد كربن، ۲۰۰ تا ۳۰۰ بار بيش از تمايل آن به اكسيژن است، بخش عمده‌ي هموگلوبين خون با مونوكسيد كربن اشباع مي‌شود. اين امر باعث ايجاد وضعيت هيپوكسيك كشنده مي‏شود، اما پالس اکسیمتر، SpO2 را بالا نشان می‏دهد. در اين وضعيت بايد بيمار را به صورت كلي ارزيابي كنيد. عدد SpO2تنها يك ابزار در ارزيابي بيمار است.

تميز كردن يا ضد عفوني نمودن سنسور پالس اكسيمتر:
به منظور تمیز کردن یا ضد عفونی نمودن سنسور پالس اکسیمتر (Cleaning or disinfecting the Sensor)، رعایت نکات زیر توصیه می‏گردد:قبل از تميز كردن يا ضد عفوني نمودن، سنسور را از مانيتور جدا كنيد.
قبل از متصل نمودن سنسور به بيمار جديد، آنرا تميز يا ضد عفوني كنيد.
سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با يك پارچه‏ی نرم و مرطوب شده با آب يا محلول آب و صابون ملايم، تميز يا ضد عفوني نمائيد.
ماده‏ی تميز كننده‏ی كلنزيم(Klenzyme) توصیه مي‌گردد.
براي ضد عفوني كردن سنسور، سنسور و سطوح تماس آن با بيمار را با ايزوپروپيل الكل ۷۰٪ تميز كنيد. جهت قوی‏تر ضد عفونی نمودن(High level disinfection) نیز، ماده‌ي‍‍ CIDEX OPA پیشنهاد مي‏گردد (به توصيه‏های كارخانه‏ی سازنده توجه نمائيد)
مراحل انجام كار با دستگاه پالس اکسیمتر
وسايل مورد نياز:دستگاه پالس اكسيمتر – پروب انگشتي – محلول مناسب – سنسور در صورت لزوم – برس ناخن – پنبه و الكل